Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2013

Σταμάτης Παπαδάκης - Ο Νουρέγιεφ της Κρήτης από το Σπήλι!

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

"Ο αετός του Σπηλίου" 
Του Αγησίλαου Κ. Αλιγιζάκη*

Ο Σταμάτης Παπαδάκης γεννήθηκε στο Σπήλι το 1903 και έφυγε πλήρης ημερών το 1996. Κουρέας στο επάγγελμα, χορό έμαθε από τα πανηγύρια που γίνονταν στο χωριό του βλέποντας παλαιότερους χορευτές.
Σταθμοί στη χορευτική του καριέρα στάθηκαν η περιοδεία στη Γαλλία με τον Αλέκο Καραβίτη αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου και η πολύχρονη παρουσία του στα χορευτικά συγκροτήματα της Δώρας Στράτου. Η επίσημη χορευτική του δράση σε συγκροτήματα ξεκινάει αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεχίζει μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 70'.
Η καλύτερη χορευτική του στιγμή, σύμφωνα με διηγήσεις του ίδιου, ήταν ένας γάμος στο Ελος Κισσάμου στις αρχές της δεκαετίας του ?70. Επί σειρά ετών αποτέλεσε το “χορευτικό ταίρι” του Θανάση Σκορδαλού, ζωγραφίζοντας στην κρητική γη τις μουσικές νότες του συρτού, της σούστας, του πεντοζάλη και του μαλεβιζιώτη που έβγαιναν από τη λύρα του Σκορδαλού.
Ας δούμε όμως, πώς χορεύει ο Σταμάτης Παπαδάκης χρησιμοποιώντας όμως ενεστώτα χρόνο διότι για οποιοδήποτε Κρητικό χορευτή ο Σταμάτης Παπαδάκης είναι πάντα ζωντανός και χορεύει μαζί του, στην καρδιά και στη μνήμη του.
Η χορευτική στάση χαρακτηρίζεται ευθυτενής με ανοικτούς τους ώμους και τα χέρια πάνω από το ύψος των ώμων με τα δάκτυλα, είτε να παίζουν μπαλόνια, είτε να κινούνται όλα μαζί στο ρυθμό της μουσικής. Τα χέρια επίσης, είτε κινούνται ρυθμικά στο ρυθμο του εκάστοτε χορού, είτε παίζουν παλαμάκια κρατώντας το μουσικό ρυθμό. Ετσι ο θεατής γνωρίζει και μόνο από την κίνηση των χεριών το είδος του χορού.
Πολλές φορές χρησιμοποιεί ταυτόχρονα ολόκληρα και τα δύο άνω άκρα, από τον ώμο ως τα χέρια δημιουργώντας μια μεγάλη αγκαλιά σαν να χορεύει μια ντάμα. Με αυτό τον τρόπο εκφράζει καλύτερα τα συναισθήματα που τον πλημμυρίζουν καθώς γι? αυτόν τον Κρητικό χορευτή η πρώτη και πιθανόν η μεγαλύτερη αγάπη ήταν ο κρητικός χορός. Αυτές ακριβώς οι κινήσεις των χεριών του είναι που τον έκαναν και τον κάνουν ακόμα να ξεχωρίζει από τους άλλους καλούς Κρητικούς χορευτές. Ετσι, ενώ ο κρητικός χορός εκτελείται κυρίως με τα πόδια, έχει συγκεκριμένες λαβές με τα χέρια και χαρακτηρίζεται από τη σωστή στάση του σώματος, στο πρόσωπο του Σταμάτη Παπαδάκη ένα άλλο νόημα, μια πληρέστερη έκφραση.

(Ο Θανάσης Σκορδαλός με τον Μπαξεβάνη και τον Μαρκογιάννη παρέα με παλιούς πρωτοχορευτές μεταξύ των οποίων και ο Σταμάτης Παπαδάκης)

Με άλλα λόγια στο χορό συμμετέχει ισότιμα όλο το σώμα για να μπορέσει να συμπεριλάβει όλο το μεγαλείο του, δίδοντας ταυτόχρονα πρωτεύοντα ρόλο στην χορευτική κίνηση των χεριών για τη διατήρηση του ρυθμού, το λεβέντικο ύφος και τον τονισμό του βηματισμού. Η χορευτική στάση του γνήσιου Κρητικού χορευτή που αποπνέει ευγένεια, αρχοντιά, λεβεντιά, υπερηφάνεια και αυτοπεποίθηση. Σε αυτό συντελεί η ψιλόλιγνη κορμοστασιά του χορευτή με τα μακριά χέρια και τη στενή μέση (μελιτακομέσης) με αποτέλεσμα μια οπτική και κινητική αρμονία που αποδίδουν μεγαλύτερη χάρη στο χορό.
Ο βηματισμός του είναι στραταριστός, σταυρωτός με πολλές στροφές, τσακίσματα (κοκαλιές), καθίσματα και στάσεις, έχοντας προηγουμένως αποχωριστεί από τον χορευτικό κύκλο. Ο χορευτής γίνεται ένα με τη γη, ενω όταν κάνει το σάλτο, είναι σβέλτος και ελαφρύς.
Οι διαρκείς χορευτικοί αυτοσχεδιασμοί του είναι απρόβλεπτοι και σε καμία περίπτωση δεν επαναλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο. Καμία περιττή κίνηση δεν υπάρχει στο χορό του. Οι λιτές και συνάμα πλούσιες σε συναισθήματα χορευτικές κινήσεις, αποδίδουν σε κάθε χορό το ύφος του, ενώ ταυτόχρονα ξεγυμνώνουν μπροστά στον θεατή την χορευτική ψυχή του χορευτή κάνοντάς τον να μιλά με το Θεό...
Στο ταλίμι το χέρι κινείται από αριστερά προς τα δεξιά με μια διακοπτόμενη, αργή τελετουργική κίνηση, όπως τραβούσαν το κρητικό μαχαίρι οι πρόγονοί μας στη μάχη. Δεν υπήρχαν πολλά ταλίμια. Ανάλογα με την ψυχική διάθεση του χορευτή και τα χορευτικά απαραίτητα για τον συγκεκριμένο χορό. Δίκαια ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων/νος Τσάτσος, βλέποντάς τον σε μια χορευτική εκδήλωση, τον ονόμασε “Ο Νουρέγιεφ της Κρήτης”.

Επίσης οι μουσικοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην χορευτική απόδοση του Σταμάτη Παπαδάκη. Ο Αλέκος Καραβίτης, ο Θανάσης Σκορδαλός, ο Γιάννης Μαρκογιαννάκης και ο Γιώργης Καλογρίδης. Ολοι αυτοί οι μουσικοί γίγαντες δάνεισαν και δανείστηκαν από τον Σταμάτη Παπαδάκη. Η ίδια η Κρήτη με το Σπήλι και το Ρέθυμνο των δεκαετιών του 40', του 50', του 60' και των αρχών του 70' αποτέλεσαν επίσης το ιδανικό χορευτικό περιβάλλον για τον μεγάλο αυτό χορευτή καθώς δεν είχε γίνει ακόμα η τουριστική εισβολή στα ήθη και έθιμα του νησιού μας.
Ο κρητικός χορός όπως εκφράζεται από την ψυχή του Σταμάτη Παπαδάκη είναι μια διαχρονική απάντηση ενάντια στην πολιτιστική - πολιτισμική ισοπέδωση που έχει επιβάλει η παγκοσμιοποίηση. Χρέος όλων μας είναι να συνεχίσουμε να προβάλλουμε αυτή την χορευτική διαφορετικότητα που μας άφησε κληρονομιά ο μεγάλος Σπηλιανος χορευτής και να τη μεταλαμπαδεύσουμε στα παιδιά μας.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο Σταμάτης Παπαδάκης έδωσε μια έντονη καλλιτεχνική διάσταση στον κρητικό χορό αναπτύσσοντας στο μέγιστο βαθμό την αισθητική του χορού (το σύνολο της συναισθηματικής, τεχνικής και επικοινωνιακής έκφρασης, τόσο με τους άλλους χορευτές, όσο και με τους μουσικούς και με τους θεατές) σε συνάρτηση πάντα με την πολεμική και θρησκευτική διάσταση που τον χαρακτηρίζουν.
Το χορευτικό ήθος και η ξεχωριστή χορευτική εκφραστική ικανότητα που πάντα τον διέκριναν του δίνουν επάξια μια ξεχωριστή θέση στο πάνθεο των αιώνιων Κρητικών χορευτών.


Δείτε ένα μικρό απόσπασμα από το Αρχείο της ΕΡΤ, με τον μεγάλο Σπηλιανό πρωτοχορευτή Σταμάτη Παπαδάκη.

(Ο Σταμάτης Παπαδάκης πίσω από το αξέχαστο μουσικό δίδυμο Θανάσης Σκορδαλός - Γιάννης Μαρκογιαννάκης)

Γράφει η Μπριλλάκη Ειρήνη

Σταμάτη, θείε, του χορού Ιέρεια Μεγάλη,
πόσες φορές με θαυμασμό στάθηκ' η Κρήτη ομπρός σου
να καμαρώσει έκθαμβη τον όμορφο χορό σου.

Μα κι οι Θεοί, πόσες φορές θα ρώτηξαν κι εκείνοι,
που βρήκες τέτοιο χάρισμα, τέτοια λεβεντοσύνη.

Δε χόρευγες μόνο καλά, είχες κι άμμετρη χάρη,
γι' αυτό και κοντοστάθηκε κι ο χάρος να σε πάρει.

Που ντάκα-ντάκα εχτύπανε τσι φλέβες του κορμιού σου
και σούπεμπε μηνύματα, σε έριχνε στο στρώμα,
προσωρινά, γιατ' ύστερα όρθιος, ήσουν πάλι.
Αρκεί μην εχόρευγες, λες δα κι αυτό δεν ήταν
θάνατος, μιας και ο χορός ήτανε η ζωή σου.
Κι υπόμενες καρτερικά - μόν' η καρδιά σου ξέρει -
κι όπου χορός δεν πήγαινες, μηδέ γροικούσες λύρες.
Όσπού 'ρθε πια ο μαρασμός, πέρασαν και τα χρόνια,
βαρύνανε τα πόδια σου, τα φτεροπόδαρά σου
και μπλιο δεν υπακούγανε στση καρδιάς τα μεράκια.
Που κείνη ένοιωθε νεηκή, σα να μην εδιαβήκαν
γι' αυτήν τα εννενηντάχρονα κι όλο τσουτσούριζέ σου,
να σηκωθείς πως στέλειωσαν εις την Κεφαλοβρύση
"μέγα χορό" και σε καλούν το κέφι να σκορπίσεις.
Να πας να πιάσεις στου σερτού τη μπροστινή τη μπάντα
και να λικνίσαεις το κορμί, σαν χρυσαητός στα ύψη,
όντε ν' ακροζυγιάζεται απάν' απού την Ίδα,
κ' εκειά να μετεωριστείς, να ξεσταθεί ο κόσμος.
Ν' ανάψουν και του Σκορδαλού τ' ατίθασα μεράκια,
να θυμηθεί του Απόλλωνα, πως είν' κι αυτός κοπέλλι,
του αρχιλυράρη των Θεών. Να κρούσει το δοξάρι κι ολόγλυκες
να ξεχυθούν οι θείες του αρμονίες,
ν' αναβουήξ' ως τα ψηλά, το Σπηλιανό τ' αόρι.
Να τσι γροικίσουν οι Θεοί, ναρθούνε κι αυτοί κάτω
και να σε καμαρώσουνε, που σ΄έπεψαν στον κόσμο
σ' ώρα ανεπανάληπτη, ευλογημένη ώρα.
Κι' όταν πια έφτασ' η στιγμή να φύγεις στα ουράνια,
σαν ποιοί νάσαν' οι χορευτές, οι λύρες, τα λαγούτα,
πούρθανε και σε πήρανε, ανάλαφρος να σύρεις
τον τελευταίο σου χορό, τον άχαρο του Άδη.
Σίγουρα εκειά θάτανε ο Αλέκος Καραβίτης,
με το Μπαξέ, τον Καρεκλά, Ροδινό, Φουσταλιέρη.
Μαζί θάσαν κι οι Σπηλιανοί αρχιχορευταράδες
αγάντα να σου κάνουνε. Θάρθε κι ο Μαρκογιώργης
με το Βασιλοστεφανή, που μαζί θ' αργοπαίζαν
τα Αγιοβασιλειώτικα, σιγανά πεντοζάλια,
για να διαβείς πιο μαλακά του Άδη τα σκαλέρια.
Κι από κοντά και κύκλω σου τ' αρχοντικό σου σόι,
με τον παπά, την παπαδιά, τα έξ' άλλα σ' αδέλφια,
που επρωτομισέψανε. Μ' αναμμένες λαμπάδες
το ίσο θα κρατούσανε στσ' ουράνιες υμνωδίες,
που θάψελναν οι γι άγγελοι, οι θεικοί ψαλτάδες,
σαν τη λευκή σου την ψυχή θάρθαν να παραλάβουν.



Σε συνέντευξη του λυράρη Γιώργου Χαλκιά από τις Ατσιπάδες Αγ.Βασιλείου Ρεθύμνης στον Γρηγόρη Ιων. Αλυσσανδράκη για το www.kritikiparadosi.gr σας παραθέτουμε την παρακάτω μαρτυρία σχετικά με τον Σταμάτη Παπαδάκη:
"Από χορευτές γνώρισα και έζησα για αρκετά χρόνια τον αξέχαστο και αξεπέραστα Σταμάτη Παπαδάκη από το Σπήλι ο οποίος είχε χορέψει αρκετές φορές με την λύρα μου. Φημιζόταν ως ο καλύτερος χορευτής κάτι το οποίο συνυπογράφω αλλά εκτός αυτού ήταν και σπουδαία φυσιογνωμία".


"Παρατηρώντας τον Σταμάτη Παπαδάκη στο βιντεάκι, είδα όλη τη Κρήτη ζωγραφισμένη στα βήματά του, στη κίνησή του, στη λεβεντιά του... Ευχαριστούμε όλους αυτούς που εργάστηκαν, για να μας προσφέρουν και να μας καταθέσουν όμορφες στιγμές από τη ζωή του Σταμάτη Παπαδάκη, που αγάπησε τη Κρήτη, τη γλέντησε, την αφουγκράστηκε με την αγνότητά της καρδιάς του."

Χρυσούλα Αλεξάκη-Βλάμη


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου